1. Giới thiệu
Trong thời đại số hóa hiện nay, các mối đe dọa về an ninh mạng ngày càng phức tạp và tinh vi. Các tổ chức, dù lớn hay nhỏ, đều phải đối mặt với rủi ro bị tấn công từ các nhóm hacker, mã độc, và những mối đe dọa chưa từng được phát hiện. Để đảm bảo sự an toàn cho các hệ thống và dữ liệu quan trọng, việc chỉ dựa vào các công cụ phòng vệ tự động như tường lửa hay hệ thống phát hiện xâm nhập (IDS/IPS) là không đủ. Chính vì vậy, threat hunting (săn tìm mối đe dọa) đã trở thành một phương pháp quan trọng, giúp các tổ chức chủ động tìm kiếm và xử lý các mối đe dọa tiềm tàng trong hệ thống trước khi chúng gây ra thiệt hại thực sự.
Threat hunting không chỉ đơn thuần là một hoạt động phòng thủ, mà nó còn yêu cầu sự sáng tạo, kỹ năng phân tích, và sự hiểu biết sâu sắc về hành vi của tội phạm mạng.
2. Threat Hunting là gì?
Threat hunting là quá trình tìm kiếm chủ động các mối đe dọa tiềm ẩn trong hệ thống mà chưa bị phát hiện bởi các công cụ phòng thủ truyền thống. Thay vì chờ đợi các dấu hiệu tấn công xuất hiện và phản ứng khi chúng đã trở nên rõ ràng, các chuyên gia threat hunting sẽ cố gắng dự đoán và tìm ra những hoạt động bất thường trước khi chúng bộc lộ.
Quá trình này không phụ thuộc hoàn toàn vào các công cụ tự động, mà chủ yếu dựa vào khả năng phân tích của con người. Các thợ săn mối đe dọa (threat hunter) sử dụng nhiều nguồn dữ liệu khác nhau, từ nhật ký hệ thống, mạng lưới, đến các sự kiện bảo mật để tìm ra các dấu hiệu xâm nhập hoặc các hành vi bất thường.
3. Quy trình của Threat Hunting
Threat hunting không phải là một hoạt động đơn giản và ngắn hạn, mà đó là một quy trình liên tục với các bước chính sau đây:
3.1. Xác định giả thuyết (Hypothesis)
Mỗi cuộc săn mối đe dọa bắt đầu bằng một giả thuyết. Giả thuyết này dựa trên kinh nghiệm, thông tin từ các cuộc tấn công trước, hoặc các nghiên cứu về hành vi của kẻ tấn công. Một giả thuyết phổ biến có thể là: “Hacker có thể đang sử dụng phần mềm độc hại để trích xuất dữ liệu từ các máy chủ quan trọng.”
Các threat hunter thường dựa trên các chiến thuật, kỹ thuật và quy trình (Tactics, Techniques, and Procedures – TTPs) từ các khung như MITRE ATT&CK để xác định các phương pháp và chiến lược của kẻ tấn công. Điều này giúp họ có cái nhìn rõ ràng về các mô hình tấn công phổ biến và các điểm yếu trong hệ thống.
3.2. Thu thập dữ liệu
Khi đã có giả thuyết, bước tiếp theo là thu thập và kiểm tra dữ liệu từ các hệ thống và mạng lưới. Dữ liệu này bao gồm các bản ghi (log), lưu lượng mạng (network traffic), và các sự kiện từ hệ thống bảo mật. Dữ liệu có thể được phân tích theo thời gian thực hoặc thông qua quá trình tìm kiếm lịch sử, tùy thuộc vào bản chất của cuộc săn mối đe dọa.
Một yếu tố quan trọng trong bước này là khả năng truy cập vào nguồn dữ liệu toàn diện. Các threat hunter cần có khả năng truy cập vào nhiều lớp của hệ thống, từ ứng dụng, hệ điều hành cho đến mạng lưới, để có được cái nhìn toàn diện và phát hiện các dấu hiệu bất thường.
3.3. Phân tích và phát hiện
Phân tích là bước quan trọng nhất trong threat hunting. Dữ liệu thu thập được sẽ được phân tích để xác định các hành vi bất thường hoặc các hoạt động khả nghi. Các công cụ phân tích dữ liệu, từ các hệ thống SIEM (Security Information and Event Management) cho đến các nền tảng phân tích mạng, thường được sử dụng để hỗ trợ việc này.
Thợ săn mối đe dọa có thể tìm kiếm các dấu hiệu như:
- Lưu lượng mạng bất thường, chẳng hạn như các yêu cầu đến các địa chỉ IP lạ.
- Sự gia tăng đột ngột trong hoạt động CPU hoặc bộ nhớ trên các máy chủ quan trọng.
- Các thay đổi không được phê duyệt trong cấu hình hệ thống hoặc trong các tài khoản người dùng.
Các hành vi này có thể là dấu hiệu của việc kẻ tấn công đã xâm nhập vào hệ thống và đang thực hiện các hoạt động như leo thang quyền hạn, di chuyển ngang (lateral movement) hoặc trích xuất dữ liệu.
3.4. Phản hồi và khắc phục
Khi một mối đe dọa được phát hiện, đội ngũ bảo mật sẽ thực hiện các hành động phản hồi cần thiết. Điều này có thể bao gồm việc cô lập hệ thống bị ảnh hưởng, vô hiệu hóa các tài khoản bị tấn công, hoặc thậm chí ngăn chặn lưu lượng mạng đến và đi từ các địa chỉ IP đáng ngờ.
Bước này cũng bao gồm việc điều tra chi tiết hơn về cách thức tấn công, phạm vi thiệt hại và đảm bảo rằng các hệ thống bị ảnh hưởng đã được khôi phục hoàn toàn. Việc ghi nhận lại các hoạt động đã diễn ra trong quá trình phản hồi sẽ cung cấp các bài học kinh nghiệm quý giá cho các lần săn mối đe dọa tiếp theo.
4. Các phương pháp Threat Hunting
Có nhiều phương pháp để thực hiện threat hunting, mỗi phương pháp đều có ưu và nhược điểm riêng. Dưới đây là ba phương pháp phổ biến:
4.1. Hypothesis-Driven Hunting (Săn theo giả thuyết)
Như đã đề cập ở trên, đây là phương pháp mà các threat hunter bắt đầu với một giả thuyết cụ thể dựa trên các thông tin về TTPs của kẻ tấn công. Sau đó, họ sẽ tìm kiếm trong hệ thống để xác định xem giả thuyết đó có đúng hay không. Phương pháp này yêu cầu nhiều kiến thức về hành vi của kẻ tấn công và các xu hướng trong ngành bảo mật.
4.2. Indicator of Compromise (IoC) Hunting
IoC hunting dựa trên các chỉ số đã biết về sự xâm nhập, chẳng hạn như các địa chỉ IP, tên miền, hoặc chữ ký mã độc đã bị phát hiện trước đó. Đây là một phương pháp phổ biến vì nó dễ dàng áp dụng khi đã có danh sách các chỉ số cụ thể, nhưng lại dễ bị bỏ sót nếu kẻ tấn công sử dụng các phương pháp mới.
4.3. Data-Driven Hunting (Săn dựa trên dữ liệu)
Phương pháp này tập trung vào việc phân tích dữ liệu hệ thống để phát hiện ra các hành vi bất thường. Đây có thể là một phương pháp hiệu quả khi không có thông tin cụ thể về kẻ tấn công hoặc giả thuyết rõ ràng, nhưng yêu cầu sự tinh thông trong việc phân tích dữ liệu lớn.
5. Vai trò của AI và Machine Learning trong Threat Hunting
Với sự phát triển của công nghệ, trí tuệ nhân tạo (AI) và học máy (machine learning) đã trở thành công cụ quan trọng trong quá trình threat hunting. Các hệ thống AI có thể tự động phân tích lượng dữ liệu khổng lồ trong thời gian ngắn và đưa ra các cảnh báo khi phát hiện ra các mẫu hành vi bất thường. Điều này không chỉ giúp tăng cường hiệu quả của quá trình săn mối đe dọa mà còn giúp giảm thiểu các cảnh báo giả.
6. Lợi ích của Threat Hunting
Threat hunting mang lại nhiều lợi ích quan trọng cho các tổ chức:
- Phát hiện sớm mối đe dọa: Thay vì chờ đợi cho đến khi hệ thống bị tấn công, threat hunting giúp phát hiện các mối đe dọa từ sớm, giúp tổ chức có thời gian phản ứng trước khi thiệt hại xảy ra.
- Tăng cường phòng thủ: Quá trình săn mối đe dọa cung cấp thông tin quý giá về các điểm yếu của hệ thống, từ đó cải thiện các biện pháp phòng vệ.
- Nâng cao năng lực đội ngũ bảo mật: Threat hunting không chỉ giúp phát hiện ra các cuộc tấn công, mà còn nâng cao kỹ năng và kiến thức cho đội ngũ bảo mật, giúp họ hiểu rõ hơn về các mối đe dọa tiềm tàng.
7. Kết luận
Threat hunting là một phương pháp không thể thiếu trong bối cảnh các mối đe dọa an ninh mạng ngày càng phát triển và tinh vi. Với khả năng phát hiện sớm và phản ứng nhanh chóng, threat hunting giúp các tổ chức chủ động bảo vệ hệ thống và dữ liệu quan trọng của mình.
